ΤΟ ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ

Είναι ασύλληπτο να σκεφτούμε ότι η κατανάλωση 1 μόλις λίτρου βενζίνης με το αυτοκίνητό μας οδηγεί σε εκπομπή 2,7 κιλών διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, τα οποία θα παραμείνουν εκεί για 120 χρόνια!

Είναι γεγονός ότι η μορφή που παίρνουν οι μεγάλες πόλεις, ο τρόπος ανάπτυξής τους στο χώρο, είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας για τις ανάγκες των κατοίκων της σε ενέργεια. Στις ΗΠΑ όπου υπήρξε αφθονία χώρου, οι πόλεις αναπτύχθηκαν σε μήκος και πλάτος, με ένα καμβά δρόμων που τεμαχίζει το έδαφος σε ορθογώνια παραλληλόγραμμα. Οι αποστάσεις που διανύονται είναι σχετικά μεγάλες. Τα αυτοκίνητα είναι ενεργοβόρα, λόγω και του χαμηλού κόστους των καυσίμων. Έτσι η κατανάλωση βενζίνης ανά κάτοικο, είναι τετραπλάσια εκεί, σε σύγκριση με την Ευρώπη, και υπερδεκαπλάσια σε σύγκριση με τις ασιατικές πόλεις.

Η κατανάλωση ενέργειας, με όποια μορφή, είναι εκείνη που ευθύνεται για την παραγωγή του Διοξειδίου του Άνθρακα, ο οποίος είναι το κύριο προϊόν καύσης ανθρακούχων ενώσεων, δηλαδή όλων των οργανικών ενώσεων και των καυσίμων. Οπωσδήποτε η ατμόσφαιρα έχει την ικανότητα να ρυθμίζει την περιεκτικότητα της σε Διοξ.του Ανθρ., αλλά αυτές οι δυνατότητες αυτορρύθμισης (κυρίως μέσω της φωτοσύνθεσης, δηλ. της απορρόφησης διοξ,του άνθρ. από τα φυτά και του σχηματισμού υδατανθράκων με χρήση της ηλιακής ακτινοβολίας) δεν είναι απεριόριστες και όπως θα δούμε έχουν ξεπεραστεί ήδη πολύ, στις πιο προηγμένες περιοχές του πλανήτη.

Ο ρόλος του Διοξειδίου του Άνθρακα και το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου

Το μεγαλύτερο ποσοστό της ηλιακής ενέργειας απορροφάται από την επιφάνεια της γης. Σημαντικό , όμως ποσοστό, αντανακλάται προς την ατμόσφαιρα. Εκεί μία ομάδα αερίων σημαντικότερο από τα οποία είναι το Διοξ. του άνθρ,, απορροφούν μεγάλο μέρος της υπέρυθρης ακτινοβολίας, την οποία στη συνέχεια εκπέμπουν προς κάθε κατεύθυνση.. Η διαδικασία αυτή έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας της γης γιατί η υπέρυθρη ακτινοβολία είναι έντονα θερμαντική. Αυτός ο μηχανισμός θέρμανσης της γης είναι ανάλογος της λειτουργίας του θερμοκηπίου και είναι πολύ σημαντικός. Χωρίς αυτή τη "δευτερογενή" θέρμανση, η θερμοκρασία της γης θα ήταν πολύ μικρότερη, και η γη θα καλυπτόταν συνολικά από πάγους. Επομένως η ζωή με τη σημερινή της μορφή θα ήταν αδύνατη.

Το Διοξ. του Ανθρ. και τα άλλα αέρια που εγκλωβίζουν την αντανακλόμενη υπέρυθρη ακτινοβολία του ηλιακού φωτός, είναι γνωστά και ως αέρια του θερμοκηπίου: Διοξείδιο του Άνθρακα, μεθάνιο, υδροφθοράνθρακες κτλ Η αύξηση των συγκεντρώσεων αυτών των αερίων στην ατμόσφαιρα έχει ως αποτέλεσμα τον αυξημένο εγκλωβισμό της υπέρυθρης ακτινοβολίας και την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης. Αυτό είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Από το 1860 μέχρι σήμερα, η μέση θερμοκρασία της επιφανείας της γης έχει αυξηθεί κατά 0,3-0,6 βαθμούς Κελσίου. Η αύξηση αυτή, όσο και αν φαίνεται "ασήμαντη" έχει τις εξής άμεσες επιπτώσεις:

• Το 1998 ήταν η πιο ζεστή χρονιά στην ιστορία της ανθρωπότητας.

• Το επίπεδο των θαλασσών έχει ανυψωθεί έως 4 περίπου εκατοστά.

• Η συχνότητα των εξαιρετικά έντονων βροχοπτώσεων έχει αυξηθεί.

Το μέλλον

Εφόσον συνεχίζεται χωρίς μέτρα και χωρίς φροντίδα η αύξηση της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, οι προβλέψεις για το μέλλον είναι ότι θα αυξηθεί σταδιακά η μέση θερμοκρασία κατά 1 έως 3,5 βαθμούς Κελσίου ( θα υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις από περιοχή σε περιοχή), μέχρι το 2100. Η αύξηση αυτή της θερμοκρασίας θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της συχνότητας και της έντασης των ραγδαίων βροχοπτώσεων και την περαιτέρω άνοδο της στάθμης των θαλασσών. Οι καύσωνες θα γίνουν συνηθισμένο φαινόμενο και οι εποχές του έτους θα γίνουν σταδιακά δυο: χειμώνας και καλοκαίρι.

Εξ άλλου η αύξηση της θερμοκρασίας θα είναι υψηλότερη στους πόλους της γης, με αποτέλεσμα να λιώνουν ταχύτερα οι πάγοι. Σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς αυτό θα επιφέρει πλημμύρες σε παράκτιες περιοχές. Η ανισοκατανομή των φαινομένων θα έχει ως αποτέλεσμα έντονες και παρατεταμένες ξηρασίες σε κάποιες περιοχές ενώ σε άλλες οι βροχοπτώσεις θα είναι πολύ έντονες.

Από την πλευρά των διαφόρων χωρών, οι ΗΠΑ είναι η χώρα που ευθύνεται περισσότερο από όλες για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αφού από μόνη της ευθύνεται για το 25% της παραγωγής των αερίων του θερμοκηπίου παγκοσμίως. Για να αντιμετωπιστεί κάπως το φαινόμενο, έχουν παρθεί κάποια μέτρα, ενώ στη γνωστή συνάντηση για το περιβάλλον στο Κιότο έχουν τεθεί κάποιοι στόχοι για την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου την περίοδο 2008-2012. Έτσι καλούνται οι ΗΠΑ να πάρουν μέτρα που θα οδηγήσουν στη μείωση των αερίων κατά 7%, ο Καναδάς κατά 6%, και η Ευρωπαϊκή Ένωση κατά 8%.

Για να επιτευχθούν όμως αυτοί οι στόχοι που θα πρέπει να τεθούν μελλοντικά, είναι απαραίτητο να εφαρμοστούν τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας. Αν σκεφτεί κανείς ότι οι κύριες πηγές παραγωγής αερίων του θερμοκηπίου είναι τα αυτοκίνητα, οι κεντρικές θερμάνσεις, η βιομηχανία και η παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, αντιλαμβάνεται πόσο δύσκολο είναι για τις "ανεπτυγμένες" χώρες να επηρεάσουν οτιδήποτε από αυτά, χωρίς τη συνειδητοποίηση των λαών ότι συμμετοχή στο πρόβλημα έχουμε όλοι.

Εξάλλου για να έλθουμε και στα δικά μας, η Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επειδή πρέπει να "αναπτυχθεί" και άλλο ώστε να φτάσει τα επίπεδα των χωρών της ΕΕ, δεν δεσμεύτηκε για μείωση 8%, αλλά για αύξηση της παραγωγής αερίων του θερμοκηπίου όχι περισσότερο από 25%. Φαίνεται, όμως, πως αυτό δεν θα τηρηθεί, αφού από τη μέχρι σήμερα πορεία των πραγμάτων υπολογίζεται ότι μέχρι το 2010, η παραγωγή των αεριών θερμοκηπίου στην Ελλάδα θα αυξηθεί κατά 50% περίπου, σε σχέση με τα επίπεδα του 1990.

Σημαντικά επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης

Η ατμοσφαιρική ρύπανση προφανώς δεν είναι φαινόμενο που εμφανίστηκε απότομα στη σύγχρονη εποχή. Ωστόσο υπήρξαν επεισόδια εξαιρετικά έντονης έξαρσης της ρύπανσης, με πολλά ανθρώπινα θύματα, και τίποτα δεν αποκλείει την εμφάνιση παρόμοιων φαινομένων και στο μέλλον, παρά το γεγονός ότι οι αρχές παρακολουθούν τους ρύπους και είναι σε θέση να πάρουν έκτακτα μέτρα. Από την άλλη πλευρά και οι λαοί έχουν σε κάποιο βαθμό συνειδητοποιήσει την ανάγκη λήψης έκτακτων μέτρων σε ορισμένες περιπτώσεις.

Τα σημαντικότερα επεισόδια υψηλής ρύπανσης που έχουν παρατηρηθεί τον 20ό αιώνα είναι χρονολογικά τα ακόλουθα.

• 1-5 Δεκεμβρίου 1930, Βέλγιο. Στην κοιλάδα του Μάς εμφανίστηκαν πολύ υψηλά επίπεδα συγκέντρωσης διοξειδίου του θείου, σωματιδίων και νεφών. Ως αποτέλεσμα πέθαναν 60 άνθρωποι και ασθένησαν 6000

• 26-30 Οκτωβρίου 1948, ΗΠΑ. Στην πόλη Ντονόρα της Πενσυλβάνια εμφανίστηκαν μεγάλη αύξηση του διοξειδίου του θείου και της υγρασίας στην ατμόσφαιρα. Ως αποτέλεσμα 20 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και 5910 νόσησαν.

• 5-9 Δεκεμβρίου 1952, Αγγλία. Το Λονδίνο έχει γνωρίσει πολλά επεισόδια έντονης ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Το πρώτο, στο οποίο αναφερόμαστε εδώ, είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 4000 ανθρώπων εξαιτίας υψηλών τιμών διοξειδίου του θείου και σωματιδίων. Τα θύματα ήταν κυρίως νήπια, υπερήλικες και άτομα με αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις. Παρόμοια φαινόμενα ρύπανσης στο Λονδίνο καταγράφηκαν το 1956 (1000 νεκροί), το 1957 (700), το 1959 (250), το 1962 (700), και το 1963 (700).

• 15-24 Νοεμβρίου 1953, ΗΠΑ. Αυτή τη φορά πληγεί η Νέα Υόρκη. Οι υψηλές συγκεντρώσεις διοξειδίου του θείου είχαν ως αποτέλεσμα το θάνατο 250 ανθρώπων.

Η όξινη βροχή

Ο όρος χρησιμοποιείται γενικά για να χαρακτηρίσει βροχή, ομίχλη, χιόνι ή χαλάζι που είναι όξινο, επειδή περιέχει θειικό και νιτρικό οξύ. Η όξινη βροχή αποτελεί μια από τις σοβαρότερες μορφές ατμοσφαιρικής ρύπανσης όχι μόνο για τις βιομηχανικές περιοχές, αφού οι ρύποι μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις.

Η διαδικασία που οδηγεί στο σχηματισμό της όξινης βροχής αρχίζει, φυσικά με την εκπομπή των ρύπων διοξειδίου του θείου και οξειδίων του αζώτου. Όταν τα αέρια αυτά φτάσουν στα σύννεφα, αντιδρούν με το νερό, παρέχοντας θειικό και νιτρικό οξύ. Η βροχή ακολούθως που δημιουργούν τα νέφη είναι όξινη λόγω των περιεχομένων οξέων.

Το pH μιας τέτοιας βροχής μπορεί να είναι 5,6 είτε και μικρότερο. Σε περιοχές των ΗΠΑ και της Ευρώπης έχουν παρατηρηθεί κυριολεκτικά καυστικές βροχές με πολύ χαμηλό pH, της τάξεως του 2 ή του 3.

Άρθρο του ενημερωτικού περιοδικού Pharma News τεύχος 105, 2002