ΔΥΟ ΘΡΑΚΕΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
Από το βιβλίο του καθηγητή Εμμανουήλ. Εμμ. "Ελληνες Αριστείς της φαρμακευτικής" Αθήνα: Μπλαγουδάκης 1924
Διετέλεσε καθηγητής της Ιατρικής ύλης εν τω Πανεπιστημίω ο Σταμάτιος Κρίνος. Εγεννήθη εν Ταταούλοις της Κωνσταντινουπόλεως τω 1815. Ειργάσθη εν τω φαρμακείω του πρεσβυτέρου αδελφού αυτού Αθανασίου εν Χίω, ένθα εξέμαθε την φαρμακοτεχνικήν και τω 1835 ήλθεν εις Αθήνας προς επιστημονικήν μόρφωσιν. Είναι δ' ούτος ο ιδρυτής του ομωνύμου φαρμακείου εν έτει1837. Τω 1841 απήλθεν προς ευρυτέρας σπουδάς εις Πίσαν και είτα εις Παρισίους, κατέγινε δε εν τη Χημεία και Βοτανική διατελέσας και παρασκευαστής του Dumas. Επανελθών εν Ελλάδι εδίδαξε τεχνολογικήν Χημείαν εν τω Σχολείω των τεχνών και από του 1853 μέχρι του θανάτου του διετέλεσεν ιατροσύνεδρος. Τω 1850 ανηγορεύθη υφηγητής της οργανικής Χημείας και την 11 ην Ιουνίου 1861 διωρίσθη καθηγητής της Φαρμακογραφίας και Φαρμακευτικής εν τη Ιατρική Σχολή.
Εδημοσίευσε μονογραφίας "Περί στύρακος" (1881). "Περί προσδιορισμού των αρχαίων ελληνικών φυτών διά των ονομάτων του λαού κατά τόπους και χρόνους και της εκ τούτου ωφελείας εις την ετυμολογίαν και λεξικογραφίαν της Ελληνικής γλώσσης". Εξέδιδε τον "Ασκληπιόν" 1856-1859 και ησχολείτο περί την συγγραφήν έργου "φυτική αρχαιολογία", όπερ διέκοψεν ο θάνατός του.
Ητο πολυμαθής. εργατικός και λίαν πρακτικός επιστήμων και μόνον αυτός εξ όλων των ελλήνων δύναται επαξίως να φέρη τον τίτλον του "σοφού επαγγελματίου φαρμακοποιού". Αν η εν τω Πανεπιστημίω δράσις του ήτο μικρά, προσέφερεν εν τη κοινωνία και πρακτική φαρμακευτική μεγάλα ωφελήματα διά της αφοσιώσεως αυτού εν τω κοινωφελεί φαρμακευτικώ ιδρύματι του συνετέλεσε δε μετά του φαρμακοποιού, ιατροσυνέδρου και καθηγητού εν τω Πολυτεχνείω της χημικής τεχνολογίας ρέκτου επιστήμονος Αριστείδου Βουσάκη εις την βελτίωσιν του φαρμακευτικού επαγγέλματος και ενίσχυσιν της φαρμακευτικής βιομηχανίας. Την 9 Νοεμβρίου 1865 απηλλάγη της διδασκαλίας ανατεθέντος του μαθήματός του εις τον καθηγητήν Αφεντούλην επίσης Θράκα. Απέθανε την 11 ιανουαρίου 1886.
Οι θεμελιωταί ούτοι της κυρίως φαρμακευτικής δεν θα επήρκουν όπως αποδώσωσι την χαρακτηριστικήν εκείνην χροιάν την εμπρέπουσαν εις επιστήμην εξ ής ανέθαλλον αι φυσικαί τοιαύται, αν δεν υπήρχον συναθληταί και συνεργάται προς ευόδωσιν του έργου. όπερ εκείνοι εδημιούργουν. Και υπήρξαν τυχηροί εις τους συνεργάτας αυτών τους ενισχύσαντας και συνδραμόντας εμμέσως και αμέσως τπν φαρμακευτικήν της Ελλάδος. Ο βοτανικός Ορφανίδης, ο φαρμακολόγος Αφεντούλης και ο χημικός Χρηστομάνος ήσαν εκείνοι, οίτινες μετ' αφοσιώσεως ενίσχυσαν το κυρίως φαρμακευτικόν έργον το δημιουργηθέν παρά του Λάνδερερ, Ζαβιτσάνου, Κρίνου και Δαμβέργη. Δεν υπήρξαν ούτοι φαρμακοποιοί. αλλά το έργον των προσέδωκε τον τόνον της φαρμακευτικής αρμονίας προς προαγωγήν της τέχνης εις επιστήμην. Ο Ορφανίδης μετ' ιδιαιτέρας αγάπης εκαλλιέργησε και εδίδαξε την φαρμακοβοτανικήν, ο Αφεντούλης είναι ο πρώτος Ελλην σοφός φαρμακογνώστης και ο χρηστομάνος στοργικώς υπηρέτησε την φαρμακοχημείαν .
Ιδιάζουσα φυσιογνωμία λαμπρύνασα το ελληνικόν όνομα εν τω πανθέω της αναγεννηθείσης πατρίδος, υπήρξεν ο Θεόδωρος Αφεντούλης. Εγγενήθη εν Ζαγορά τω 1824 εκ πατρός Θρακός και μητρός Θεσσαλίδος. Τα γυμνασιακά μαθήματα επεράτωσεν εν Σμύρνη και μετά το πέρας των σπουδών της Ιατρικής εν τω Εθνικώ ημών Πανεπιστημίω κατά Ίβριον του 1843 μετέβη εις Μόναχον προς συμπλήρωσιν των σπουδών του. Μετά τπν επιτυχή λήψιν νέου διπλώματος διέτριψεν επί διετίαν εν Παρισίοις και Βουδαπέστη και τω 1848 επανήλθεν εις Ελλάδα. υφηγητής εγένετο τω 1849 και μετά τριετίαν διωρίσθη έκτακτος καθηγητής της παθολογικής και γενικής ανατομίας, συγγράψας δίτομον περί ταύτης έργον , τακτικός δε τω 1862 διά το μάθημα της φαρμακολογίας -διαδεχθείς τον αείμνηστον Κωστήν- ήν εδίδαξε μέχρι του θανάτου του.
Κατώκει εν Πειραιεί και απετέλει ιδιόρρυθμον τύπον σοφού Ιατρού, απαραμίλλου διδασκάλου, φλογερού ποιητού, ακραιφνούς πατριώτου, φιλανθρώπου χριστιανού. Ακούραστος διδάσκαλος εν τω Πανεπιστημίω, ακούραστος διευθυντής του Ζαννείου νοσοκομείου, ακούραστος θεράπων ιατρός ολοκλήρου του Πειραιώς, ακούραστος συγγραφεύς ιατρικών και φιλολογικών έργων , ακούραστος αντιλήπτωρ πάσης εθνικής ζυμώσεως, ακούραστος ρήτωρ, δημοσιογράφος, στοργικός οικογενειάρχης.
Ο ωχρόλευκος προφητικός γέρων ενέαζε πνευματικώς και σωματικώς. Το ξηρόν της τότε Φαρμακολογίας μάθημα διά της ποιητικής εμπνεύσεως, της καλλιεπούς γλαφυρίας και της εγκυκλοπαιδικής αυτού πνοής καθίστα τερπνόν και ευχάριστον .
Το τρίτομον και τρις εκδοθέν σύγγραμμά του "Φαρμακολογία" το χαρακτηριζόμενον παρ' ημών μεν κλασσικόν και μοναδικόν εν τη ελληνική βιβλιογραφία, παρ' αυτού δε ως "ψιχία συνειλεγμένα εκ της μεγάλης γερμανικής πανδαισίας", καταδεικνύει απαράμιλλον φιλολογικήν ικανότητα του συγγραφέως, γλωσσοπλαστικήν ευστοχίαν και γνώσεις πολλάς ου μόνον εν τη ιατρική, αλλά και εν τη βοτανική, χημεία και λοιπαίς φυσικαίς επιστήμαις. Παραμένει και σήμερον ως πρότυπον επιστημονικού γλωσσικού ύφους και παραδόξως αντιθέτως προς ό, τι συμβαίνει εις την χώραν ημών, ζη και μετά τον θάνατον του συγγραφέως.
Φιλομαθής μέχρις εσχάτων και ακολουθών τας προόδους της επιστήμης διά της μεγάλης και βαθείας πολυγλωσσίας του -εις ηλικίαν 70 περίπου ετών εμάνθανεν και την ισπανικήν- εισηγούμενος του μαθήματός του έλεγεν: "Η ιατρική αδιαίρετον κράμα θεωρίας και πείρας αεί ευρίσκεται εν τω γίγνεσθαι. ό, τι χθες εθεωρείτο ως αληθές, σήμερον αμφισβητείται και ίσως αύριον αποδειχθή εσφαλμένον. Ουαί τω ιατρω, ου η διάνοια απεκρυσταλλώθη περί τα άπαξ μεμαθημένα τρις δε ουαί τω διδασκόντι αείτα αυτά περί των αυτών". Ως φιλόσοφος κοινωνιολόγος και ολιγώτερον επαγγελματίας είχε την γνώμην ότι ο ιατρός ουδέποτε θα θεραπεύση, σπανίως θ' ανακουφίση και πάντοτε θα παρηγορήση.
Αμφισβητών άλλοτε το ανύσιμον των φαρμάκων και πιστεύων τον ιατρόν μάλλον παρήγορον , ενισχυτήν και σύμβουλον, ουχί δε κυρίως θεραπευτήν του πάσχοντος έλεγεν. "ιάματα δεν είνε μόνον αι φαρμακευτικαί ουσίαι αλλά και τα ψυχικά μέσα και η αγκάλη η μητρική και το πάτριον έδαφος προς τους Φθίνοντας εκ της νοσταλγίας και η ψυχαγωγία προς τους μαραινομένους υπό των θλίψεων και η μουσική υπέρ των μελαγχολούντων και η λάμψις του αστερόεντος ουρανού και της θαλάσσης ο φλοίσβος και των ανθέων η όψις και το αμβρόσιον άρωμα και η υπό παρθενικού προσώπου εξαστράπτουσα αίγλη και τα τεμένη τα ιερά και οι θεοί και οι δαίμονες".
Μετά τον θάνατον του βοτανικού Ορφανίδου, η φιλοσοφική Σχολή έχουσα υπ' όψιν το θάρρος και την φιλοπονίαν του Αφεντούλη απετάθη προς αυτόν .Και δεν ηρνήθη αλλά θαρραλέως ανέλαβεν εν τω γήρατι το βάρος της Βοτανικής. Και κατά το πρώτον εν αυτή μάθημά του ανέφερεν ότι ευχαρίστως θα διδάξη την φυτολογίαν, ήτις θα τω υπενθυμίζη κατά την προπαρασκευήν τους φοιτπτικούς του χρόνους, τπν νεότπ- τα. Και τούτο θα τω έδιδε δυνάμεις νέας διά το απομεμακρυσμένον της ειδικότητός του μάθημα και θα ήτο αυτώ ανταμοιβή τις και ευχαρίστησις.
Επρυτάνευσε τω 1887-8 και διετέλεσεν αντιπρόσωπος της Εθνοσυνελεύσεως του 1863, ως και μέλος επιτροπείας ποιητικών διαγωνισμών του Βουτσιναίκαι οικονομείου, διά την μετάφρασιν της "Θείας Κωμωδίας". Εξεφώνησε ποικίλους λόγους πατριωτικούς και φιλολογικούς και πολλάκις εχαρακτηρίσθη ως ταραξίας εις διαφόρους πολιτειακάς ταραχάς. Συμμετέσχεν ηθικώς της Θεσσαλικής επαναστάσεως του 1854 και του Κρητικού αγώνος του 1866.
Εκτός της καλλιεπούς Φαρμακολογίας, ως καθηγητής της Βοτανικής μετέφρασε την δίτομον Φυτολογίαν του Wisner "το δεύτερον εν τη ελληνική μετά τον Διοσκορίδην έργον" εξελληνίσας πολλούς όρους της επιστημονικής βοτανικής, κατόρθωμα άξιον παντός σεβασμού. Μετέφρασεν επίσης την τρίτην έκδοσιν της Γερμανικής φαρμακοποιίας, ίνα επί τη βάσει ταύτης οι έλληνες φαρμακοποιοί σκευάζωσι και ελέγχωσι τα φαρμακευτικά αυτών προϊόντα.
Ο Παλαμάς τον χαρακτηρίζει "Ρήτορα μέχρι των πρυτανικών λογοδοσιών του, ποιητήν μέχρι των επιστημονικών του συγγραφών , ρεμβαστήν και ζωγράφον ρωμαντικών ερώτων και πολίτην με φιλοπατρίαν καραδοκούσαν πάντοτ' εν επιφυλακή".
Τας ολίγας ώρας της σχολής του αφιέρου εις τας Μούσας ψυθιρίζων ως Ιταλογνώστης και θαυμαστής του Dante τους στίχους του ομοτέχνου του Fusinante "Arte ρίυ misera arte ρίυ rota, non c'e del medico, che va in condottn", δηλ. "Τέχνη αθλιωτέρα, τέχνη εργωδεστέρα δεν υπάρχει της του ιατρού, του αγομένου εις ιατρείαν καθ' υποχρέωσιν" και λέγων "Συνήθειαν έχω όσας υποκλέπτω στιγμάς εκ των οχληριών και της τύρβης έργου καταπονητικού, ταύτας ν' αφιερώ εις διατριβάς φιλολογικάς και εκείθεν ν' αντλώ ανακούφισίν τινα και παραμυθίαν". Την αλήθειαν των στίχων του ιταλού ομοτέχνου του ησθάνθη πολλάκις κατά την εκτέλεσιν του φιλανθρώπου έργου του.
Τα φιλολογικά του έργα εξεδόθησαν εις τρεις τόμους. Ησαν δε ταύτα πρωτότυπα ποιήματα "Σύμμικτα, Αλκαϊκαί ωδαί (1881)" "Κρητικά" επικά δπμοτικά τραγούδια εις ο-λαϊκήν γλώσσαν εξιστορούντα τους αγώνας και θριάμβους της μεγαλονήσου του 1866 (1867) "το πανηγύρι του Ολύμπου" ελληνιστί και γερμανιστί και μεταφράσεις έμμετροι των τραγωδιών του Lessing "Νάθαν ο σοφός" (1880), και του Schiller "Μαρία Στούαρτ (1882) εις καθαρεύουσαν γλώσσαν. Εδημοσιεύθησαν προσέτι πολλοί λόγοι και άρθρα του εις ά καταφαίνεται η γλωσσική ευκαμψία και η λεπτή χάρις του λογοτέχνου.
Το φιλολογικόν του έργον παρέμεινε ασχημάτιστον και ατερμάτιστον λόγω του κυρίου αυτού επαγγέλματος, απέδωκεν όμως σαφή σφραγίδα της μεγάλης και διαυγούς διανοίας αυτού.
Τοιούτος υπήρξεν ο πολύτιμος ιατρός, ο ιδιόρρυθμος άνθρωπος, ο εύγλωτος ρήτωρ, ο γλωσσομαθής επιστήμων, ο ευθαρσής πολίτης, ο γλυκύς ποιητής, ο πολυμαθής φυσιοδίφης, ο ακάματος εργάτης, ο εμπνευσμένος Kαθηγητής, ο ακραιφνής πατριώτης.
Απέθανε τη 8 Απριλίου 1893.
Εξέδωσε την τρίτομη Φαρμακολογία. Αθήνα, 1875-6.
